Bar
Bar kelimesinin genel anlamı “Tertip – Nizam – Sıra ve Dizi” demektir. Bar tutmak, bir dizi halinde el ele tutuşmak, birlikte olmak, anlamına gelmektedir. Bar tutalım denildiğinde, halk oyununda yer alalım anlaşılır.
Erzurum Bar oyunu.
Bar Oyunları, Davul zurna eşliğinde oynanan halk oyunlarıdır. En yaygın olarak Erzurum, Sivas, Ağrı, Erzincan, Gümüşhane ve Bayburt’ta gelişmiştir.
Erzurum Erkek Barları
1- Baş Bar ve Sarhoş Barı: Açık vaziyette el ele tutularak oynanır. Ezgisi yoktur. Bestede başlangıç ve son ayrı olmak üzere iki tür müzik vardır. Hüseyni makamındadır. Bu oyunlar Dadaşın, ağır başlı, zevk ehli olduğunu ifade eder.
2- İkinci Bar : Kapalı vaziyette omuz omuza durulan barlardandır. Bir mücadeleyi anlatır. Güftesi yoktur. Bestesi Hüseyni makamındadır.
3- Sekme (Tikine) Barı: Güftesi yoktur. Hüseyni makamındadır. Cesaret ve çeviklik ifade eder. Erzurum Barlarının en hareketlisidir. Açık vaziyette el ele tutularak oynanır.
4- Aşırma Barı: Güftesi yoktur. Hüseyni makamındadır. Kapalı vaziyette omuz omuza durulur, kollar sarkık, el ele tutularak oynanır. Dadaşların birlik ve beraberlik içinde olduklarını ifade eder.
5- Nari Barı: Güftesi vardır. Kol kola pazulardan tutularak oynanır. Hüseyni makamındadır. Dadaşın, aşk sevgi yaşantılarının ecdattan gelen hasletlerini çevreye aktarma duygularını sembolize eder.
6- Dello Barı: Kapalı vaziyette bellerdin tutularak oynanan bardır. Hareketli ve ritmik oyunlardan birisidir. Dadaşların hep birden bir komut altında ileri saldırı ve ani olarak geriden gelen tehlikeye karşı mukabelede bulunma hasletine sahip bulunduklarını ifade eder. Ezgisi şöyledir: Erzurum’dan Kemah’tan delloy delloy delloy can. Yar gelir oynamaktan delloy delloy delloy can,
7- Koçeri (Göçeri) Barı: İki motif halinde oynanmaktadır. Birinci kısmın figürü ayrı, ikinci kısmın figürü ayrıdır. Ayni, zamanda her kısmın figür besteleri de ayrı ayrı özelliktedir. Hüzzam makamındadır. Birinci kısım kapalı, ikinci kısım açıktır. Savaşı sembolize eder. Güftesi yoktur.
8- Temirağa Barı: Açık bardır. Güftesi vardır. Hüseyni makamındadır. Bir yansılama (taklit) oyunudur. Önce bellerden tutularak oyuna başlanır, sonra el ele tutularak oynanır. Cesaret ve kahramanlığı ifade eder.
9- Tamzara Barı: Bir yansılama (taklit) oyunudur. Omuz omuza, kapalı olarak bellerden tutularak oynanır. Yarı kapalı, yarı açık oynanmaktadır. Bu oyun Erzurum köylerinde, şehirde olduğundan başka figürler ilavesiyle oynanır.
10-Tavuk Barı (Felek Barı): Erzurum barlarının en eskisidir. El ele ve açık vaziyette oynanır. Hüseyni makamındadır. Ağır bir bardır. Barların en sonunda oynanır. Birde türküsü vardır, fakat oyun sırasında bu türkü söylenmemektedir. Sözleri şöyledir: Un eledim eleğinen, İşim döner feleğinen, Eşin kızlar mezerimi, Altın saplı küreğinen.
12- Çingeneler Barı: Bir yansılama (taklit) oyunudur. Açık vaziyette el ele tutularak oynanır. Güftesi yoktur. Rast makamındadır. Çingene âlemlerini taklit karakterinde bir oyundur.
13- Uzundere Barı: Bir yansılama (taklit) oyunudur. Kapalı vaziyette bellerden tutularak oynanır. Güftesi yoktur. Hicaz makamındadır.
14- Daldalan Barı: Yansılama (taklit) oyunudur. Kapalı vaziyette omuz omuza bellerdin tutularak oynanır. Hüseyni makamındadır. Ezgisi şöyledir: Daldalan daldalan daldan aşağı. Saçları dökülmüş belden aşağı. Daldalan daldalan dalım yok benim, Sineme saracak yârim yok benim.
15- Yayvan Barı: Bir yansılama (taklit) oyunudur. Oyuna bellerden tutularak başlanır. Sonradan el ele tutulur. Oyunun sonunda ayak, bacak ve mendil hareketleri başlar. Değişik ezgilerle oynanabilen bir bardır.
16- Köroğlu Barı: İki kılıçla oynanan bir yansılama oyunudur. İki cengaverin düellosunu anlatır.
17- Hançer Barı: İki kişinin hançerle dövüşmesini gösteren bu oyunda Dadaşın çevikliği, sertliği ve cesareti anlatılır. Oyunun musikisi, yürüyüşlerde yumuşak ve ağır, bıçak kullanımı sırasında serttir. Oyunun son kısımda Dadaşlar birbirlerini affederek kusuru bağışlama ve hoş görülük ruhu içinde, neşeli gösteri oyunları ile devam ederler. Böylece oyun biter.
18- Hoş Bilezik Barı: Açık vaziyette kol kola ve pazulardan tutularak oynanır. Ezgisi şöyledir: Altın yüzük, hoş bilezik, kolları nazik, Ben yârimden ayrıldım, vay bana yazık
Kadın Barları
Erzurum kadın barları da erkek barları gibi kapalı veya açık olarak oynanmaktadır. Genellikle def, mey ve gıranata gibi ince saz aletleri kullanılır.
1-Kavak Oyunu: Kız ve gelinlerin el ele tutarak oynadıkları bir bardır. Ezgisi şöyledir: Ben bir kavak yol üstünde biterem. Gelen geçenlere gölge ederem, Irgalanma kavak seni budaram, Budar budar odun eder yakaram.
2- Çift Beyaz Güvercin Oyunu: Açık ve kapalı karma bir bardır. Güftesi vardır. Hüseyni makamındadır. Çalgı ve oyuncuların türkü şeklinde seslendirdikleri güftesiyle müşterek oynanır. Ezgisi şöyledir: Çift beyaz güvercin olsam, Çadırın başına konsam, Güzellere yoldaş olsam, Çirkinlerden uzak dursam, Gel gel karanfilli gelin, Eli deste güllü gelin, Beli ipek şallı gelin.
3- Çember Oyunu: Türkü şeklinde özel bir ezgiyle söylenir: Çembere bastım yol açtım, Kırmızı güle dolaştım, Değme güle konmazken, Çakır dikene düştüm
4- Nari Oyunu: Çalgı refakatinde değişik ezgilerle oynanır. Erkek barı olarak da bilinir. 5- Çarşıda Üzüm Kara Oyunu: Özel bir ezgi eşliğinde oynanır. Sözleri şunlardır: Çarşıda üzüm kara Ah çimene gel çimene gel gül oğlan, Çimen çiçek deste biçek, Çift yelekli gül oğlan.
6-Sallama Oyunu: Güftesi yoktur. Yalnız çalgılarla oynanmaktadır.
7-Mendilimde kişmiş ile badem var Oyunu: Çalgılar eşliğinde oynanır. Güftesi vardır.
8-Tortumun Eğmeleri Oyunu: Hüseyni makamındadır. Güftesi vardır. Tortumun eğmeleri, ağam yar paşam yar, Beğenmem düğmeleri di gel gel. Yarim yelek yaptırmış ağam yar paşam yar, Ben olim düğmeleri di gel gel.
9-Aşşahtan Gelirem Oyunu: Hüseyni makamındadır. Güftesi vardır. Aşşahtan gelirem yüküm eriktir, Eriğin dalları delik deliktir, Bir emmim kızı var teze feriktir. Gelme ecel gelme üç gün ara ver, Al bu sevdayı götür yare ver.
10-Köylü Kızı Oyunu: İki kişi tarafından oynanır. Bir köylü kızının günlük yaşantılarını yansıtan taklidi bir oyundur. Özel bir ezgi ile oynanır.
11-Delikız Oyunu: Temsili bir sahne oyununa benzer. Bedeni sakat aklı müvazenesi bozuk bir kızın, kocaya verilmesi vaadiyle kendisine oynatılan oyudur. Karşılıklı sözler söylenerek ritmik hareketler yapılır. Delikız rolündeki oyuncu hem oynar hem türkü söyler. Diğer oyuncular onu kızdırmaya çalışırlar. O da kör, topal ve çolak taklidi yaparak oyuna devam eder.
HALK OYUNLARI KIYAFETLERİ
1-ERKEK KIYAFETLERİ
a. Cıstik : Bar oynanırken ayağa giyilen ayakkabı.
b. Zığva : Uçkurlu, beli bol , arkası torba şeklinde, bacakları saran şalvar tipi kıyafet.
c. Yelek : İki tarafa kapanabilen kaytanlı ilikleri vardır.
d. İşlik (Gömlek) : Dik yakalı, uzun kollu, bol düğmeli gömlek.
e. Kazeki : Uzun kollu kısa ceket.
f. Kuşak (Şal) : Renkli iplikten örülmüş, bele sarılan şal.
g. Gümüş Köstek: Yelek üstüne takılan aksesuar.
h. Pazubent: Kola takılan aksesuar.
2- KADIN KIYAFETLERİ
- Bindallı : Kadife üzerine simle motifler işlenmiş giysi.
- Leçek (Yazma) : Boncuk ve pulla oya yapılarak süslenmiş baş örtüsü.
- Gümüş Kemer: Gümüşten yapılmış bel kemeri.
- Pabuç : Yumuşak deriden yapılmış önden bağlı ayakkabı.
Yüzyılların ardından kopup gelen bir vakar,
Kahramanlık, yiğitlik, erlik destanıdır bar.
Bu oyunda gör bizi, geçme sakın ıraktan
Gözün varsa seçersin, bar’da karayı ak’tan.
Bir savaş seyri vardır, Dadaşın her bar’ında,
Görünce kanın kaynar, o an damarlarında.
Doyum olmaz bir görsen, Köroğlu’nun barı’nı,
Güvenirsin görünce, düşünmezsin yarını.
Dumlu’dan taa Basra’ya çağlayan selimiz var,
Bahtımız kara değil, bugün Karasu kadar.
Bingöl yaratmadı mı, kan çağlayan Aras’ı
Hazar çalkalanırken, kanar Türk’ün yarası.
Aman Aras, han Aras, Bingöl’den kalkan Aras.
Al başımdan sevdanı, Hazar’da çalkan Aras. Dadaş çelik bir yaydır, onu germeye gelmez
Çağlayan bir sel olur, dağlara da baş eğmez.
Yayla bulutu gibi, yükselir yavaş yavaş
Sonra birden sel olur, köpürür coşar Dadaş.
Doğu’nun sınır taşı, Erzurum’un Dadaşı,
Efesi var İzmir’in, eğilmez Türk’ün başı.
Barbaşı sallarken gönülden mendilini
Gözüne al Dadaşım, gönülden sevdiğini,
Dinle, davul ne diyor dan dan dan
Ben bu sese vurgunum can can can.
Canlar yurdundur elbet, her can vatana kurban
Atalar yurt sevmeyi davuldan öğrendiler
Bu ilk bar’ın adına sarhoş barı dediler Dadaşlar ağır ağır bir halka çevirdiler
Yurda kurban yiğitler, bu halkaya girdiler
Gönülden tutuşanlar, hepsi de sarhoştular
Seven sarhoştur elbet, içse de içmese de
Ses yok, donmuş dudaklar, gözler halkalanıyor
Ufuklar bayraklaşmış, cihan dalgalanıyor
Dan dan dan
Kanlar kaynaştıran bir ses çıktı zurnadan
Dağlar gibi Dadaşlar, kımıldandı durmadan
Tanrım, bu ne duruştur, gözler şimşekleşiyor
Kırat kişniyor, neden toprakları eşiyor
Silkin Palandöken, dök başından kar’ını Dadaş oynarken, senin gösterir vakarını
Vur davulcu, candan coşsun Dadaşım
Çal zurnacı, oynasın Dadaş, dönüyor başım
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder